Toplum olarak gelişebilmek ismine ahlakı ön plana koymalı ,doğruya yöneltmeli ,iyiyi bedel olarak belirlememeli, evvel kendimizi eleştirmeli ,özsaygımızı artırmalıyız ki gölgemiz haleflerimize de tesir etsin.
Doğan Cüceloğlu bu toplumu çok düzgün tahlil etmiş bir psikoterapist merhum; şöyle bir kıssası var :
Amerika’dan gelen bir konuğuma su verdim, boğazına kaçtı, öksürdü, “helal”
dedim. Anlamadı. Ne manaya geliyor, diye yüzüme baktı.Anlatmaya çalıştım. Amerika’da yirmi beş yıl bulunmuş, orada üniversite seviyesinde ders
vermiş birisi olarak kavramın bizdeki manasını veremediğimin farkındaydım. Daha doğrusu Amerikan İngilizcesinde bu derece güçlü bir kavram bulamıyordum. Benim anlatımım yüzeysel kalıyordu; benim dilimdeki o vurucu gücü hiç ifade
edemiyordu. “Helal” kavramını daha düzgün anlatabilmek için “haram”
kavramını anlatmaya çalıştım. Suyu ben verdim; verdiğim suyu helal ediyorum, bu
sana haram değil, sana bir kötülük olmasın, suyumu helal ediyorum, diyerek
niyetimi muhakkak ettim. Bu niyet değerli. Bildiğim bir öyküyü
anlattım. Tanıdığım genç kız evlenmeden evvel mobilyacıları geziyor ve
hoş bir koltuk kadrosu görüyor. Bu ekibi satan kişi makul bir fiyattan aşağı inmiyor. Genç kız bu kadrosu çok beğendiğini muhakkak ettiği için çok pişman;
beğendiğim için fiyatı yükseltti ve pazarlık güzümü kaybettim, diye
düşünüyor. Bütün eforlarına karşın fiyatı düşüremeyince genç kız, pekala,
alıyorum, ancak hakkımı sana helal etmiyorum, diyor. Adam soğukkanlılıkla, Hanım
kızım, o vakit bu koltuk satılık değil, sana satmıyorum, diyor. Üniversite
bitirmiş, çağdaş kız, niçin satmayacakmışsınız, parasını veriyorum ya, gayet
olağan satacaksınız, diyor. Adam pek sakin, artık satılık değil, diyerek
sırtını dönüp o yokmuş üzere davranıyor. Ve bu çağdaş Türk kızı
kulaklarına, gözlerine inanamıyor. Ağlayarak babasına gidiyor; durumu anlatıyor.
Baba, kızım sen ne yaptın, esnafa o denli konuşulur mu, diyerek devreye giriyor.
Yanına bir de tanıdığı müftüyü alarak mobilyacıya gidiyor. Sonuçta genç kız
babasının ve müftünün şahitliğinde, “verdiği parayı canı gönülden helal
ettiğini,” tabir ederek istediği mobilyayı satın alabiliyor. Bu genç kız
o periyot asistanım olarak çalışıyordu, bu hikayeyi tüm detaylarıyla biliyorum.
Amerikalı konuğuma bu hikayeyi anlattım. Benim su içmemle bunun ne alakası var,
gibisinden baktı.
Suyu sana helal ediyorum, için rahat olsun dedim. Helal
etmesen ne olur, dedi. “Kul hakkıyla karşıma gelmeyin” anlayışından kelam ettim.
Dikkatle dinledi. Bu dediğin bir kıymet olarak yaşıyor mu, yoksa bir slogan gibi
konuşulan alışkanlık haline gelmiş bir kelam mü, diye sordu. Ne fark eder
eder, diye sordum.
Nitekim bir paha olarak yaşıyorsa sizin ülkenizde
rüşvet ve hak yeme olmaması gerekir, insanların birbirini kazıklamadığı bir
toplum olmanız gerekir, diye düşünüyorum dedi.
Yüzüne baktım. Göz göze
bakıştık. Palavra söyleyemedim. Biz dedim, palavra söyler, kazık atar ve hak yeriz.
Lakin dürüstlüğü lisanımızdan hiç düşürmeyiz. Güçsüzsen, arkan yoksa, sıradan bir
vatandaşsan, bu ülkede hakkını araman çok sıkıntı, hakkını elde etmen daha da sıkıntı.
Örneğin, rüşvet vermeden bir inşaat ruhsatı alman mümkün değildir. Ve bunu
herkes bilir. Rüşvet alanların birden fazla oruç fiyat, rüşvet alan belediyeler
ramazanda iftar sofraları kurar. Ve bu sofralarda hakkını helal etmekle ilgili
konuşursan, Şanlı Allah’ın “karşıma kul hakkıyla çıkmayın,” dediği bir dinimiz
olduğu söylenir. Bunu rüşvet alanlar söyler. Söylediğimiz palavraya inanana enayi
olarak bakarız ve onu kazıklamaya hak kazanırız. Fakat senin içtiğin suyu helal
etmeyi de ihmal etmeyiz. Pekala, neden bu türlü, diye sordu.
Zira biz inanırmış üzere konuşmaya ehemmiyet veririz, ancak konuştuğumuz üzere yaşamaya değer vermeyiz, dedim. “Mış Üzere Yaşamlar” isminde bir kitabım olduğunu ve orada anlattığımı söyledim. Mış üzere tarifini anlamakta zorlandı, lakin sonunda anladı.
Neden mış üzere, diye sordu. Güldüm, çok sorma, suyumu haram ederim, dedim.
